Zwerfstenen van de Veluwezoom

Als je wandelt over de Veluwezoom kan je op veel plekken grind- en zwerfstenen vinden. Deze stenen zijn afkomstig uit twee gebieden. Enerzijds stenen die zijn meegekomen met het ijs gedurende de voorlaatste ijstijd, het Saalien. Hier gaat het vaak om granietachtige steensoorten afkomstig uit Scandinavische gebergten. De meeste stenen die je op de Veluwezoom vindt, komen echter uit Duitsland, België en Noord Frankrijk, die tijdens de vorming van Nederland door de Rijn en Maas zijn meegevoerd. Zoals aangegeven op deze website in het onderdeel ‘Ontstaan van de Veluwezoom’ over de vorming van stuwwallen kunnen wij de stenen die in de vroegere periode van de vorming van Nederland in de bodem zijn afgezet nu terugvinden door de verticale verschuiving van bevroren aardlagen tijdens de vorming van de stuwwallen.

Er zijn vele verschillende soorten stenen te vinden die soms uit dezelfde en soms uit verschillende gebieden van het stroomgebied van de Rijn en Maas zijn meegevoerd. een aantal veelvoorkomende steensoorten die je tegenwoordig op de Veluwezoom kan vinden, zijn.

Wittekwarts

Ongeveer 75 procent van de zwerfstenen die je kan vinden is Wittekwarts. Deze zijn door de Rijn en Maas aangevoerd vanuit respectievelijk het middelgebergte in Duitsland en de Ardennen in Belgiē en Frankrijk. Wittekwarts vormt zich als afzetting van mineralen in barsten en spleten in andere soorten gesteenten zoals zandsteen en leisteen. Wittekwarts voelt glad aan en als de steen gebroken is dan lijkt het breukvlak vetglanzend. Herkomst: het middelgebergte in Duitsland en de Ardennen.

Wittekwarts en rechts onderin Stengelkwarts. Bij de vorming van Stengelkwarts zaten de kwartskristallen elkaar in de weg, omdat ze door het omliggende gesteente niet in de breedte en alleen maar in de lengte konden groeien. Zo ontstond er een stengelachtige structuur, die op de foto goed te zien is.

Jaspis

Jaspis is een halfedelsteen en heeft een opvallende rode kleur, die wordt veroorzaakt door de ijzerverbinding Hematiet. Jaspis kan je echter ook vinden in de kleuren geel en groen. Het kan zijn dat je in het rode jaspis witte vlekjes ziet, dat zijn dan witte kwartsadertjes. Net als vuursteen is Jaspis een soort kwarts dat is opgebouwd uit heel kleine kristallen. Door zijn hardheid en dichtheid werd Jaspis al in de prehistorie gebruikt om werktuigen van te maken en natuurlijk sieraden, wat tegenwoordig nog steeds gebeurt. Herkomst: de rivier de Lahn en de rivier de Dille uit Duitsland.

Jaspis

Lydiet en Radioraliet

Lydiet is duidelijk herkenbaar door zijn pikzwarte kleur. Je komt Lydiet tegen in egaal zwarte uitvoering maar ook veel met witte kwartsadertjes. Lydiet en Radioraliet zijn ontstaan in heel oude diepe zeeën, waar microscopisch kleine skeletjes van zeediertjes (radiolariën/kiezelwieren) na hun dood afzakten naar de bodem van de diepzee en daar door opeenhoping van steeds meer lagen verder wegzakten en uiteindelijk omgevormd werd tot een zeer hard gesteente. Herkomst: het Fichtel gebergte (Oost Duitsland en de Ardennen).

Aan de linkerzijde het pikzwarte Lydiet en daarnaast Radioraliet, welke kan variëren in de kleuren grijsgroen, bruin en zwart. Lydiet en Radioliet zijn in het verre verleden gevormd uit diepzeeafzettingen die bestonden uit microscopisch kleine skeletjes van zeediertjes, die radiolariën of kiezelwieren worden genoemd. 

Vuursteen

Vuursteen is een erg hard materiaal (zelfs harder dan staal) dat een wat glasachtig uiterlijk heeft. Vuursteen wordt vaak gevormd door verkiezeling van open plekken in bijvoorbeeld kalksteen. Al in de prehistorie werd vuursteen gebruikt om gereedschappen te maken, dit vooral om mee te snijden vanwege de scherpe randen die krijgt als je schilvers va het vuursteen afslaat. Het vuursteen dat je op De Veluwezoom vindt is een paar miljoen jaar geleden aangevoerd door de rivieren de Rijn en de Maas vanuit het achterliggende België, Duitsland en Frankrijk. Hieronder zie je twee verschillende vormen hoe je de vuursteen tijdens een wandeling aan kan treffen.

Vuursteen in twee verschillende vormen. De rechter ronde vorm is afgerond tijdens het rollen tijdens de aanvoer in de rivieren, een paar miljoen jaar geleden (zie het hoofdstuk over het ontstaan van Nederland).

Kwartsiet

Kwartsiet ontstaat vaak op grote diepte in de bodem, waarbij orzandgesteente onder omstandigheden van zeer grote druk en verhoogde temperaturen tot kwartsiet wordt omgezet. Kwartsiet wordt in dit soort gevallen een metamorfe gesteente genoemd. Kwartsiet kan echter ook ontstaan in ondiepe delen van de aardkorst. Hier spelen druk en temperatuur geen rol en hier wordt Kwartsiet gevormd door het circulerende grondwater dat opgeloste kiezel afzet in de heel kleine ruimtes tussen de zandkorrels. De zandkorrels groeien daardoor volkomen tegen elkaar aan en vormen zo een erg dicht gesteente. Dit soort kwartsiet noemt men diagenetisch en is een sedimentair gesteente, dat we veel op de Veluwezoom kunnen vinden. Herkomst: de Belgische- en Franse Ardennen en het Taunusgebergte (Duits middelgebergte).

Kwartsiet in verschillende vormen.

Revinienkwartsiet en Pyriet

Revinienkwartsiet is gevormd tijdens de periode tussen de tijdperken van het Cambrium (541 tot 485 miljoen jaar geleden) en het Ordovicium (485 tot 443 miljoen jaar geleden). In Revinienkwartsiet zitten hoekige of vierkantige putjes. Deze putjes zijn gevormd door het mineraal Pyriet dat in de putjes heeft gezeten. Het mineraal pyriet kenmerkt zich door de kubusachtige vormen waarin het zich ontwikkeld dit samen met een goudachtige kleur en uitstraling. 

Links het Revinienkwartsiet met de kenmerkende hoekige en vierkante putjes. Rechts bovenin een voorbeeld van het mineraal Pyriet.

Zandsteen

Zandsteen bestaat hoofdzakelijk uit aaneen gekitte zandkorrels (bestaande uit kwarts en veldspaat) en is ontstaan door de opbouw van afzettingslagen die daarna versteend zijn. Hierdoor noemt men zandsteen ook wel een afzettings- of sedimentairgesteente. Zandsteen voelt ruw aan en kan uiteenlopende kleuren en hardheden hebben. Dit verschil wordt veroorzaakt door de samenstelling van het kwarts en veldspaat en de omstandigheden waarin het tot gesteente is gevormd. Zo is het rode bontzandsteen gevormd in het Trias (200 tot 251 miljoen jaar gelden) en komt de rode kleur voort uit de woestijnachtige omstandigheden uit die periode. Herkomst van bontzandsteen: Noordoost Frankrijk en van gewoon zandsteen, België en Duitsland.

Zandsteen

Conglomeraat

Conglomeraat heeft dezelfde opbouw als zandsteen, ze bestaan namelijk beiden uit samen gekit sediment. Het verschil zit hem erin dat in conglomeraat veel grotere kiezelstenen voorkomen en daarmee lijkt het op beton. Er bestaan verschillende soorten conglomeraat, afhankelijk van de samenstelling en de locatie waar het is gevormd. Drie voorbeelden zijn Andenneconglomeraat (herkomst: de Belgische Ardennen) , Burnotconglomeraat (herkomst: de Belgische Ardennen uit het Maasdal tussen Namen en Givet) en Bontzandsteenconglomeraat (herkomst: grote delen van Duitsland).

Links Burnotconglomeraat en rechts Bontzandsteenconclomeraat

Vogezengraniet

Graniet wordt gevormd op grote diepte in de aardkorst (vaak vele kilometers diep). Het ontstaat door de langzame afkoeling van het vloeibare magma. Bij dit proces zijn kristallen ontstaan, die weer verschillende mineralen vormen. De verschillende kleuren die je vaak kunt zien in graniet komen voort uit de verschillende mineralen. De belangrijkste mineralen zijn: veldspaat (rood, oranje, geel of wit), kwarts (grijsachtige en glazige korrels) en glimmer (zwarte spikkeltjes). Herkomst: de Vogezen in Frankrijk.

Vogezengraniet