Wolf (Canis lupus). Er bestaan diverse ondersoorten, waaronder de Europese-, Mongoolse- en de Timber wolf.

Gaat de Veluwezoom ook het leefgebied van de wolf worden?

De Europese wolf (Canis lupus lupus) is bezig met een opmars in Europa. In toenemende mate worden ook in Nederland wolven waargenomen. Sinds het voorjaar van 2019 hebben zelfs twee wolvinnen zicht definitief gevestigd op de Veluwe. Daarbij zijn er in dezelfde omgeving ook sporen van een mannetjes wolf gevonden. Het gaat tot op heden om solitaire exemplaren maar het is zeker niet ondenkbaar dat Nederland over een aantal jaar beschikt over een of meerdere wolvenroedels. De volgende vraag kan je daar dan direct aan koppelen; Gaat de Veluwezoom ook het leefgebied van de wolf worden?

De opleving van de wolf in Europa

De wolf is een inheemse soort in Europa. Dat wil zeggen, een soort die van nature in Europa voorkomt. Het is echter lange tijd niet goed gegaan met de ‘Euraziatische’ wolf, zoals de ondersoort in ons werelddeel ook wel heet. Een groeiende bevolking, ontbossing en een slecht imago met overbejaging als gevolg, zorgden er voor dat de wolf werd teruggedrongen naar enkele bronleefgebieden, voornamelijk in afgelegen gebieden in Spanje, Italië, Griekenland, de Balkan en Oost Europa (bron: Voorstel voor een wolvenplan voor Nederland, WUR).

Vanaf de midden jaren 80 is de wolf echter weer aan een opmars bezig. Aan de basis van deze groei staat het verdrag van Bern, ondertekend door de Europese lidstaten in 1979. Daarin zijn afspraken opgenomen ter bescherming van verschillende diersoorten, waaronder de wolf, waardoor het verjagen en afschieten van wolven strafbaar is geworden.

Om de opmars van de wolf vanuit Nederlands oogpunt te begrijpen is voornamelijk de populatie wolven uit West-Polen relevant. Maar voordat Nederland überhaupt in het zicht van de wolf zou vallen, was eerst Duitsland aan de beurt. En dat gebeurde vanaf eind jaren 90 van de vorige eeuw. In 1998 is in de Lausitz, een gebied ten zuiden van Berlijn, de eerste wolvenroedel van Duitsland gesignaleerd (bron: welkomwolf.be). Vanuit de Lausitz groeide de populatie verder door over voornamelijk het noordoosten van Duitsland. Vanaf 1998 is in 20 jaar tijd is het aantal roedels gegroeid tot 60 in 2017.

Wolven in Nederland

Wolven komen van oudsher voor in Nederland. Het is echter al weer een hele tijd geleden dat er permanent wolven in Nederland voorkwamen. Voor zover bekend is in 1881 in Helvoirt (Noord-Brabant) voor het laatst een wolf gedood en is in 1897 voor het laatst een wolf in Nederland waargenomen (bron: wolveninnederland.nl). Althans, tot aan het jaar 2000. Mogelijk heeft er zich enige tijd een wolf opgehouden in de provincie Zeeland. Deze wolf, die naast Nederland ook in België door mensen is waargenomen, heeft lokaal bekend gestaan als de ‘Waaslandwolf’. Echter is er nooit concreet bewijs gevonden waardoor vast gesteld kon worden dat het hier inderdaad om een echte wolf ging. Een groot uitgevallen hond, wolfshond of ontsnapte wolf in gevangenschap behoort ook tot de mogelijkheden.

Iets recenter, langs een berm in de buurt van het Van der Valk hotel in het Gelderse Duiven, is in 2011 mogelijk een wolf gefotografeerd. Hoewel er ook hier nooit onomstotelijk (DNA) bewijs is gevonden, zijn kenners er op basis van de foto’s vrij zeker van dat het hier een echte wilde Europese wolf betrof. Gelet op de kenmerken van het dier is het zelfs mogelijk dat het om een wolf uit de Frans-Italiaanse populatie ging. Hoewel bij de zojuist beschreven waarnemingen nog niet officieel gesproken mag worden van de herintroductie van de wolf in Nederland, leiden deze waarnemingen wel een nieuwe fase in.

Met inachtneming dat de wolvenpopulatie in Duitsland met het jaar verder richting het westen optrok, zou er een moment komen dat de grens met Nederland bereikt zou worden. In 2015 was het zover. In Drenthe en Groningen heeft er tussen 7 en 10 maart 2015 enige tijd een wolf rondgelopen. Deze wolf kan aangemerkt worden als de eerste zekere wolf in Nederland in ongeveer 120 jaar tijd (bron: wolveninNederland). En vanaf deze wolf ging het snel. Aannemelijk is dat, op basis van bewijsmateriaal en foto’s, er inmiddels minimaal 18 verschillende wolven een bezoek aan Nederland hebben gebracht. Voornamelijk gaat het om wolven in de buurtprovincies met Duitsland: Groningen, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Brabant en Limburg. Maar ook in Friesland, Flevoland en zelfs in Utrecht is op basis van bewijsmateriaal vastgesteld dat er een wolf actief is geweest (bron: BIJ12).

Kunnen wij dit binnenkort s'nachts horen? Huilende-Wolf-(Canis-lupus)

Huilende-Timber wolf-(Canis lupus lycaon). Kunnen wij dit binnenkort ’s nachts horen?

Bewijsvoering

Naast foto’s van mensen die het geluk hebben gehad een wolf op de gevoelige plaat vast te leggen speelt een ander, wat minder plezierig voorval, ook een belangrijke rol in de bewijsvoering: schapen. Of beter gezegd: aangevallen en gedode schapen. Zeker voor jonge, solitaire wolven die in hun eentje op zoek zijn naar een nieuw leefgebied is een schaap een gemakkelijk prooi. Hoewel het geen prettig gezicht moet zijn als een boer ’s ochtends zijn weiland betreedt en een slachting aantreft, zorgen gedode of aangevallen schapen voor bruikbaar dna materiaal. Zo kan met zekerheid aangetoond worden of er in bepaald gebied een wolf actief is. Overigens valt niet te onderschatten hoeveel schapen in Nederland inmiddels het dodelijke slachtoffer zijn geworden van de wolf: vanaf 2015 zijn dat er circa 170 (bron: BIJ12).

Aantallen omgekomen schapen door aanvallen van wolven (2015 t/m 2018)

Friesland: 18
Groningen: 24
Drenthe: 43
Overijssel: 60
Gelderland: 5
Flevoland: 2
Utrecht: 2
Noord-Brabant: 15
Limburg: 1

Is Nederland geschikt voor wolven?

Op de vraag of Nederland een geschikt land is waarin wolven kunnen leven luidt het antwoord in eerste instantie: dat bepaalt de wolf zelf. In Duitsland bewijst de wolf zich prima staande te kunnen houden in gecultiveerde landschappen waarin ook mensen wonen. Hoewel het niet aannemelijk is dat wolven zich in het westen van Nederland zich thuis gaan voelen, gaat dit voor de plattelandsprovincies minder stellig op. De Universiteit Wageningen heeft in 2013 via een modelstudie in kaart gebracht of er permanente vestiging van wolven in Nederland mogelijk is.

Ja, zo luidt het antwoord. Een stabiele wolven stand van 40 a 50 dieren is mogelijk. De wolf redt het echter niet geheel op eigen kracht. In de modelstudie komt namelijk sterk het belang van ecoducten naar voren. Ecoducten zorgen er namelijk voor dat natuurgebieden met elkaar verbonden worden. Op deze manier ontstaan er grotere aaneengesloten gebieden en dat is precies waar een wolf behoefte aan heeft. Als de aanwezigheid van ecoducten buiten beschouwing wordt gelaten dan zijn er maar weinig gebieden in Nederland die qua omvang voldoen aan de minimale norm van 120 km2 per roedel die veelal als maatstaf gebruikt wordt. Met ecoducten verandert dit beeld sterk.

Overigens zijn ecoducten niet de enige factor die bepalen of de wolf zich permanent gaat vestigen in Nederland. Andere factoren die een rol spelen zijn bijvoorbeeld de wildstand en de hoeveelheid (snel)wegen. Met deze factoren in acht neming, zijn voornamelijk de noordelijke en oostelijke provincies, waaronder dus ook de Veluwezoom, geschikt als potentieel leefgebied.

Rivieren houden de wolf niet tegen. Zwemmende Mongoolse-wolf-(Canis-lupus-chanco)

Conclusie

Er zijn inmiddels voldoende voorbeelden dat de wolf in Nederland aanwezig is en het lijkt erop dat het ook een permanent karakter gaat krijgen. De tijd zal leren of de wolf zich werkelijk in Nederland gaat vestigen. De voortekenen zijn in ieder geval goed. Er zijn namelijk sterke aanwijzingen dat er zich twee wolvinnen al voor langere tijd ophouden in het noorden van de Veluwe. Mochten deze wolven zich daar werkelijk permanent gaan vestigen, dan is de stap naar de Veluwezoom niet groot meer.